De geschiedenis van de wijken Noord- en Zuidwest en SC Muiden
aflevering 133 van 14 november 2005
Naar aanleiding van de ontwikkelingen rond het KNSF-terrein van de afgelopen week, is het wellicht tijd voor een terugblik op de afgelopen 59 jaar:
We schrijven januari 1947. De Tweede Wereldoorlog is anderhalf jaar geleden beëindigd. Nederland is begonnen aan de wederopbouw. In Muiden draait de Kruitfabriek, dan nog gewoon De Krijgsman genoemd of de (Nederlandse) Springstoffenfabriek (NSF), weer volop. Er wordt kruit geproduceerd voor de munitie van de Koninklijke Marine en er wordt TNT gehaald uit munitie die overal in Nederland wordt gevonden. Regelmatig vinden er per vrachtwagen transporten plaats naar de fabriek. Daar worden de granaten gedemonteerd. Dat wil zeggen; de ontstekingskoppen worden van de granaten af gehaald en daarna verwijdert men de explosieve lading. Het gevaarlijke werk wordt gedaan door tewerk gestelde NSB-ers. De TNT wordt onder andere door bunkerslopers gebruikt. De lege hulzen worden omgesmolten. Dit gaat al enige tijd goed. De aanvoer is echter groter dan de demontagecapaciteit. Er liggen grote voorraden opgestapeld langs de spoorlijn op het fabrieksterrein. Een stuk bos van circa 50 meter scheidt de opslagplaats en demontagehal van de omgeving. Er staan alleen enkele bedrijfswoningen langs het Kruitpad, op een afstand van 100 tot 150 meter.
De granaten worden getransporteerd en gelost door ervaren militairen van de Opruimings- en Bergingsdienst van de Mospoort uit Leiden. Zo ook op die bewuste vrijdagmiddag 17 januari 1947. Er zijn drie zwaar beladen trucks met granaten van Duits zeegeschut uit IJmuiden. Eén wordt er zonder problemen gelost. De granaten worden van de vrachtwagen afgetild en op een lorrie gelegd. Als deze vol is rijdt men de lorrie over een smalspoorlijntje het fabrieksterrein op, waar de granaten worden gelost. Eén militair gaat een nieuwe lorrie halen, de andere werken door. Ondertussen passeren werknemers van de Kruitfabriek, op de terugweg van hun schafttijd, de militairen.
Om 7 minuten over één vindt een ramp plaats als de lading granaten ontploft bij de loswal aan het Kruitpad. Ook een nabij gelegen gebouwtje met 500 KG springstof gaat de lucht in. Veertien militairen worden gedood en drie Muider werknemers van de Kruitfabriek komen ook om het leven. De preciese oorzaak is niet meer te achterhalen. Feit is dat een deel van de granaten explodeert en een ander deel wordt weggeslingerd in alle alle richtingen. De omgeving ligt na de ontploffing bezaaid met onontplofte projectielen. In het “Dagblad Gooische Klanken” van 18 januari 1947 staat:
“Zoals wij reeds schreven werd ook een aantal onontplofte granaten rondgeslingerd. Die liggen in de nabijheid van het terrein, op de weiden in de omgeving, maar er zijn er ook op grote afstand neergekomen. Het is dus geboden nog eens een dringende waarschuwing te laten horen: Past op, wanneer gij zo'n 6 kg wegend brok vindt!”
Er wordt direct met opruimingswerkzaamheden begonnen. Uit “Gooische Klanken” 18 – 01-'47:
“Een groep militairen van de Opruimings- en Bergingsdienst zal vandaag nog een aantal van deze onontplofte projectielen, voor zover zij niet vervoerd kunnen worden, ter plaatse tot ontploffing brengen. Het is dus mogelijk dat men heden nog enige geringe knallen zal horen. Het ligt voor de hand dat men hierdoor niet verschrikt hoeft te worden. De grootste voorzichtigheid wordt door de ervaren mannen betracht.”
Waarschijnlijk worden alle zichtbare granaten en resten daarvan geborgen. Er komen echter ook vele granaten terecht op minder zichtbare plaatsen: In het bos van de Kruitfabriek, waar het erg drassig is, in de sloten en plassen van de omringende weilanden, in de trekvaart en in het riet.
De Muider Sportverenging Muiden voetbalt tot het eind van de jaren veertig op een veld aan de Vecht, bij de boerderij van de familie Van Wees. Men kan daar niet blijven en krijgt toestemming om een nieuw veld aan te leggen aan de westkant van Muiden. In 1950 wordt het eerste veld van (toen nog) MSV Muiden aangelegd op een stuk grond dat in 1939 nog rietland is, maar dat in dat jaar wordt opgespoten met het zogenaamde vliegas; en afvalproduct van de hoogovens. Het wordt met schepen aangevoerd. In de oorlog en daarna worden er volkstuintjes op aangelegd. Als men in 1950 net klaar is met het egaliseren van de grond en het aanleggen van het veld (door vrijwilligers van de Muider voetbalvereniging), krijgt men van de gemeente te horen dat er binnenkort woningen gebouwd zullen worden. De Marijkestraat en omgeving. Boos en verongelijkt besluit men dan maar op te schuiven naar het westen. Het stuk bos ten oosten van de Marijkestraat wordt, met toestemming van de Kruitfabriek uiteraard, ontgonnen. De sloot langs de bosrand, die oorspronkelijk tot aan de Kadesloot doorloopt, wordt omgelegd richting het Kruitpad. De bomen, wortels en bladeren worden met de hand weggehaald, maar men treft ook een grote hoeveelheid granaten aan, die hemelsbreed slechts enkele tientallen meters verder waren weggeslingerd door de explosie in 1947.
Volgens Chris Smit, oud voorzitter en speler van de voetbalvereniging en één van de weinige nog levende getuigen uit die periode, worden er kruiwagens vol granaten weggedragen. De granaten worden door de Kruitfabriek opgehaald. De mannen pakken ze gewoon beet en leggen ze in de bak.
Hij acht de kans dat er nu nog granaten liggen niet zo groot. “Misschien aan de slootkant nog” zegt hij. Bij diverse gelegenheden worden in de periode 1971 – 2004 meer dan 60 keer granaten gevonden op en om het KNSF terrein. In september 1990 adviseert de Explosieven Opruimingsdienst (EOD) de gemeente Muiden om hekken te plaatsen rond een hoek van het bosterrein in de zuidwesthoek van het sportcomplex. In dit overgebleven stukje oorspronkelijke bos hebben jongens in het voorjaar granaten gevonden in de berm van de sloot. “Een eerste onderzoek van de EOD wijst uit dat in de directe omgeving geen granaten liggen, maar een verder onderzoek is noodzakelijk” aldus een bericht in de Nieuwe Weesper van 20 september 1990. De hekken staan er nog. De EOD kwam niet meer terug.
In het najaar van 1996 wordt het voetbalveld van SC Muiden met een soort messen diep omgeploegd. Er komen allerlei keien naar boven, maar ook een granaatdop. Henk de Beer, terreincommissaris en oud-werknemer van Broshuis, herinnert zich hoe er na de ontploffing van 1947 granaatdoppen (ontstekingen) door het dak van Broshuis in de Naarderstraat vielen. Hij herkent de dop op het veld en gooit hem in de sloot.
De wijk Noordwest wordt in fasen gebouwd vanaf 1950. Er wordt zand opgespoten en geheid. Eind jaren vijftig is de wijk klaar. Er volgen explosies op de Kruitfabriek in 1963, 1966 en 1972. Na die laatste explosies worden de gevaarlijkste gebouwen verplaatst naar de noordwesthoek van het terrein. De voetbalvereniging kan dan eindelijk haar velden uitbreiden. Op 1 juli 1980 fuseert SV Muiden met SV RCM tot SC Muiden. Er worden nieuwe velden aangelegd op de weilanden van de familie Oudshoorn, achter het eerste veld. Voor het ophogen van het terrein gebruikt men gesorteerd vuilnis van de voormalige vuilnisbelt in de Noordpolder. Ook wordt er een nieuwe kantine met kleedkamers en tafeltennishal gebouwd tussen het eerste en tweede veld. De opening is op 18 juni 1983.
Ondertussen bouwt men eind jaren zestig in het weiland tegenover de loswal, in het land van Bredius, gepacht door Van Ginkel en Streefkerk, een nieuwe woonwijk. Het weiland komt onder een laag zand te liggen en er wordt volop geheid. Na de ontploffing van 1966 wordt de gemeente verzekerd dat er echt niets meer kan gebeuren. De klap van 8 december 1972 bezorgt de nieuwe wijk zijn bijnaam “Klapwijk”. De schade is opnieuw groot in Muiden.
In 1990 gaat de Kruitfabriek, dan Muiden Chemie geheten, failliet. Na een half jaar stilstand komt de productie weer op gang als de Britse firma Royal Ordnance Artillery, onderdeel van de wapengigant Britisch Aerospace, de fabriek opkoopt. De aandelen KNSF worden in 1996 opgekocht door General Investment Fund (GIF) van Rolf Visser. Hij sluit in 1998 met de provincie Noord-Holland en wethouder Leupen van Muiden een akkoord over woningbouw op het KNSF-terrein, voor het geval dat de productie beëindigd wordt.
In januari 2003 wordt plotseling medegedeeld dat de fabriek gaat sluiten. Ruim een jaar later is het zover. In mei 2004 gaat de Kruitfabriek echt dicht, na 301 jaar. Er moeten woningen komen, maar eerst zal het terrein schoon en veilig gemaakt moeten worden. De vervuiling valt mee, maar de granaten moeten wel eerst opgeruimd worden. Veel zullen het er niet meer zijn. Hooguit enkele tientallen. De commotie van de afgelopen week over bijna 4000 verdachte plekken is erg overdreven.
Waarschijnlijk is het vuilnis waarmee de weilanden werden opgehoogd verantwoordelijk voor een groot aantal meldingen. De rest is een zaak voor nader onderzoek. We zullen zien wat dit oplevert.
