terug naar het overzicht
Vinex-tekentafel koektrommel vol loze beloften
Uit de VOLKSKRANT dinsdag 21 februari 2006
Gemeenten schrappen in nieuwe wijken stapje voor stapje alle franje en essentiele publieke voorzieningen om financiele tegenvallers te maskeren.
Samen met bouwbedrijven en projectontwikkelaars stampen gemeenten Vinex-wijken uit de grond. De bewoners betalen de prijs. 'Publieke voorzieningen zijn het kind van de rekening.'
Van onze verslaggevers
Merijn Rengers
Xander van Uffelen
AMSTERDAM/ASSENDELFT
De regen klettert neer op het noodgebouw van basisschool Octant in de nieuwe woonwijk Saendelft, in de Zaanstreek. De school, waarop aan de zijkant met groene letters en rode rand de tekst 'Kogalocos' is gespoten, is twee jaar geleden neergezet. De behuizing van het nieuwe schoolgebouw even verderop bleek te klein om alle kinderen uit de gloednieuwe woonwijk te huisvesten.
tweehonderd meter verder op de kale vlakte, die in de Zaanse volksmond de Gazastrook wordt genoemd, staat het tijdelijke gezondheidscentrum van Saendelft. Deze noodvoorziening is nodig omdat de geplande locatie in het nieuwe winkelcentrum, die in 2001 opgeleverd zou worden, pas in 2009 de deuren opent.
'Door een fout van de gemeente moest op deze strook de bouw van driehonderd woningen worden stilgelegd', zegt fractievoorzitter Louis Bertholet van oppositiepartij Zaanstad Transparant, terwijl hij zijn stationwagen met 480 duizend kilometer op de teller voorzichtig door de nieuwe wijk stuurt. De huizen verrezen te dicht in de buurt van de fabriek van linoleumfabrikant Forbo, zo bepaalde de rechter. 'Heel lang hebben de heipalen een stukje boven de grond uitgestoken. Dat maakte zo'n desolate indruk dat we het de Gazastrook hebben gedoopt.'
Bertholet en zijn fractiegenoot Edith Terband-Van Dijk maken zich grote zorgen over de publieke voorzieningen in Saendelft, waar in totaal vijfduizend woningen verrijzen. 'Door financiële missers met de aankoop van grond en de woningbouw moet er steeds worden beknibbeld op de openbare ruimte in de wijk', zegt Terband.
Het lijstje met gebreken en geschrapte voorzieningen in Saendelft is lang, zegt zij. De bouw van het winkelcentrum is ernstig vertraagd en van de parken die in de Parkwijk moeten verrijzen is niets te zien. De ondergrondse opslag van afval is te klein, getuige de vuilniszakken die er naast liggen opgestapeld. Ook zijn de wegen te smal voor de lange bus van streekvervoerder Connexion. Het busbedrijf rijdt met een klein wit busje door de Waterrijksingel.
Dit najaar nog moest de gemeenteraad van Zaanstad akkoord gaan met het schrappen van negentig sociale huurwoningen, om financiële tegenvallers in de woonwijk te dekken. Sociale woningen kosten de gemeente geld, omdat de grond waarop die moeten verrijzen met korting aan woningcorporaties wordt verkocht.
Inmiddels wil de gemeente de grond in de 'Overhoeken' - een deelproject in Saendelft - gebruiken voor woningen in de vrije sector. Projectontwikkelaars en bouwers willen namelijk graag de portemonnee trekken voor kavels waar zij dure woningen mogen neerzetten.
Zaanstad is niet de enige gemeente waar moet worden bezuinigd publieke voorzieningen in nieuwe woonwijken. In vrijwel alle Vinex-wijken wordt de franje stapje voor stapje uit de woonwijk gesloopt, blijkt uit onderzoek van de Volkskrant. Parken worden sterk verkleind, speelveldjes niet aangelegd, winkelcentra later opgeleverd en sociale woningen geschrapt.
Gemeenten kunnen vaak niet anders. Als zij door inschattingsfouten of onverwachte tegenvallers te weinig geld verdienen met de verkoop van bouwgrond of te hoge kosten maken bij de aanleg van de wijk, moeten de gaten in de
bouwbegroting worden gedicht. Op die momenten staan gemeenten voor een duivels dilemma. Zij moeten of de gevraagde miljoenen bijstorten vanuit de algemene kas (en dus elders bezuinigen) of het mes zetten in al die mooie voorzieningen die oorspronkelijk waren ingetekend. Gezien hun nijpende financiële tekorten kiezen gemeenten bijna altijd voor versobering van de woonwijk.
Neem Vinex-wijk de Volgerlanden, nabij Rotterdam (4700 woningen). De verantwoordelijke gemeente, Hendrik Ido Ambacht, moest daar ruim acht miljoen euro bezuinigen vanwege tegenvallers in de grondexploitatie. En dus moest de reconstructie van het Perenlaantje (met waardevolle bomen) opeens een miljoen goedkoper, bezuinigde de gemeente op de groenvoorziening nog eens een miljoen euro, leverde de aanpassing van het woningbouwprogramma 2,9 miljoen euro op en werd op de aanleg van de golfbaan 2,2 miljoen bespaard.
Het snoeien in de franje is echter vooralsnog onvoldoende om Hendrik Ido Ambacht financieel uit de brand te helpen. In de jongste voortgangsrapportage van de gemeente blijkt dat er aan het einde van het project in 2013 alsnog een tekort dreigt van twaalf miljoen euro, zodat een nieuwe bezuinigingsronde op de loer ligt.
'Het probleem met nieuwbouwwijken is dat gemeenten in het consortium met bouwers en projectontwikkelaars al snel aan het kortste eind trekken', zegt Wouter van Kouwen, gemeenteraadslid in Houten voor GroenLinks. 'Zodra de contracten zijn opgesteld, hebben het college en de commerciële partijen hetzelfde belang: het project moet af, en de kosten mogen niet uit de pas lopen.'
De gemeenteraad staat daarbij vaak volledig buiten spel, zegt Van Kouwen. Hij ligt al jaren in de clinch met zowel de burgemeester en wethouders als de projectontwikkelaars in Houten, waar een nieuwbouwwijk met ruim 7500 woningen verrijst. 'De voortgang van de plannen is geheim, de keuzen die worden gemaakt zijn geheim, de financiële uitkomsten zijn geheim. En de publieke voorzieningen zijn het kind van de rekening. Want die kosten alleen maar geld, terwijl op woningen dik wordt verdiend.'
Het tussentijds bijstellen van de plannen is niet de enige manier waarop gemeenten in het eigen vlees snijden. In een aantal gevallen (zoals in de Haarlemmermeer) zat de gemeente zo te dutten tijdens de bouw dat het niveau van de publieke voorzieningen achteraf - en tegen zeer hoge kosten - moest worden aangepast aan de wensen van de duizenden inwoners. De mooie beloften van de Vinex-tekentafel bleken voor hen nergens op gebaseerd.
Het onderzoek naar de zestien grootste Vinex-locaties in de Randstad en Noord Brabant is gebaseerd op openbare voortgangsrapportages en verstrekte gegevens door gemeenten en raadsleden. Het onderzoek is uitgevoerd door Emiel Hoogendijk.