Een projectontwikkelaar werpt zich op als weldoener: als hij 1700 woningen mag bouwen, verlost hij Muiden van een gevaarlijke kruitfabriek op een vervuild terrein. Alleen: de eigenaar van de kruitfabriek was toch al van plan de tent te sluiten en het terrein is niet vervuild. Hoe Rijk, provincie en gemeente in de fuik liepen en een vastgoedondernemer een miljoenenwinst gaat opstrijken.
DOOR MILJA DE ZWART
Muiden, een middeleeuws plaatsje van 3400 zielen, ingeklemd tussen het IJsselmeer, de Vecht, de A1 en de kruitfabriek Muiden Chemie International. Een wat slaperig stadje, dat zich fel verzet tegen uitbreiding en vooral bekend is vanwege de filemeldingen, veroorzaakt door knelpunt de Vechtbrug. Dat was de situatie tot in 2000 de vuurwerkramp in Enschedé en een voortvarende wethouder de loop der geschiedenis veranderden. Die wethouder, CDA'er Dick Schulp, heeft een droom. Een aquaduct moet Muiden verlossen van zijn hoge plaats in de file toptien. Maar omdat de minister van Verkeer en Waterstaat niet wil betalen, is hij zelf aan het rekenen geslagen. In november 2000 ligt er een plan. Burgemeester en wethouders verkondigen trots dat 'Muiden voor het land en voor haar eigen inwoners een bijdrage gaat leveren aan de vele problemen'. Het aquaduct zal gefinancierd worden uit de bouw van 450 woningen, kantoren en winkels op de strook grond die vrijkomt als de snelweg onder de rivier door gaat. De locale bevolking doopt het plan spottend 'Manhattan aan de Vecht'. De koerswijziging blijft niet onopgemerkt bij de provincie Noord-Holland. Ruim een jaar later heeft Muiden zich verplicht mee te doen in de plannen voor de bouw van 5000 woningen in de regio. Het aquaduct is nog steeds niet meer dan een mooie droom. De move van Muiden komt ook vastgoedondernemer en bedrijvendokter Rolf Visser goed uit. Met een vooruitziende blik kocht Visser in 1996 voor 7,5 miljoen gulden het aandelenpakket van de Nederlandse Staat in de Koninklijke Nederlandse Springstoffen Fabriek. De overige aandelen heeft hij ook opgekocht en zo is Visser eigenaar geworden van de grond onder de kruitfabrieken in Ouderkerk aan de Amstel (toen al gesloten) en Muiden (dan nog draaiend, eigendom van de Engelse moedermaatschappij British Aerospace). Nadat in mei 2000 de vuurwerkopslag in Enschedé met dodelijke kracht is ontploft, zoekt Visser contact met het ministerie van VROM. Zijn vraag is of de goegemeente van de kruitfabriek af wil. Dat is het ministerie heel wat waard. Vissers idee om sluiting van de fabriek, een sociaal plan voor de werknemers, sloop van de gebouwen en sanering van de vervuilde grond te bekostigen uit de bouw van woningen en kantoren, valt dan ook in zeer goede aarde. Er zijn een paar beren op de weg, maar VROM is bereid die te schieten. Het terrein, waar in 300 jaar tijd rond de opstallen van de fabriek een prachtig bos is gegroeid, hoort tot het Groene Hart. En er ligt een streekplan dat bepaalt dat het overgrote deel van het terrein groen moet blijven. Met de toezegging van VROM op zak wendt Visser zich tot het volgende loket: de provincie Noord-Holland. Ook daar krijgt de vastgoedondernemer een warm onthaal. Al in de loop van 2001 zijn beide partijen het eens. Maar Muiden krijgen ze niet mee. Eén van de wethouders, Joop Lahnstein, wil niet afwijken van de gebruikelijke procedures en wijst een deal af. Eind december 2002 ronden Vissers KNSF, het ministerie van VROM en de provincie Noord-Holland de besprekingen af. In het geheim tekenen de drie partijen een intentieverklaring. Daarin staat dat de overheid akkoord is met herontwikkeling van het terrein. Visser krijgt de ruimte extra woningen te bouwen. Uit de meeropbrengst kan hij dan de fabriekssluiting en bodemsanering financieren. Een maand later tekent ook het gemeentebestuur van Muiden, nadat de raad vertrouwelijk is ingelicht. De geheimzinnigdoenerij heeft een plausibele reden. Het nieuws mag de 85 werknemers van de kruitfabriek niet via de pers bereiken. Ze doen immers gevaarlijk werk en kunnen maar beter niet ongemotiveerd en dwars op de fabriek verschijnen. Een dag nadat alle handtekeningen zijn gezet, krijgen de werknemers uiteengezet wat er achter hun rug is bekokstoofd. Weer een dag later maken de directie van de kruitfabriek, Vissers KNSF, gemeente en provincie wereldkundig dat het niet meer renderende bedrijf in 2004 sluit. Persbureau ANP noteert dat de 'hoge kosten' van ontmanteling van de fabriek, sanering van de 'ernstig vervuilde grond' en 'veilig' slopen van de machines en opstallen voor rekening van grondeigenaar KNSF komen. Gemeente en provincie zullen in ruil daarvoor de bestemming van het terrein wijzigen, zodat er woningen in het groen gebouwd kunnen worden. De werknemers van de kruitfabriek zijn aangeslagen. De bevolking van Muiden valt daarentegen in winterslaap, waaruit zij pas ruw ontwaakt in het snikhete weekeinde van 9 en 10 augustus 2003. Een journaliste van de Gooi- en Eemlander is getipt dat Muiden een geheim akkoord heeft getekend met de provincie over de bouw van 2000 woningen op het KNSF-terrein. Het complete Kruitbos moet daarvoor gerooid worden. Als de verslaggeefster een belronde maakt langs locale politici om dit bericht te verifiëren, komt er een geruchtenmachine op gang die de Muidenaren op de been brengt. Het schrikbeeld is dat hun unieke, historische stadje in één klap dubbel zo groot wordt en verandert in een doorsnee groeigemeente. Door massale woningbouw op een terrein dat daar niet bepaald geknipt voor is: een groene oase, pal langs de snelweg. Onder druk van de publieke opinie liggen eind augustus 2003 de bouwplannen bij de gemeenteraad. Er moeten 1694 woningen op het KNSF-terrein komen, afgeschermd van de A1 door een wal van kantoren. Alleen zo kunnen de kosten worden goedgemaakt van fabriekssluiting, sloop en sanering: 76,5 miljoen euro ex btw. Vissers bedrijf heeft deze rekensom onderbouwd in een 'open begroting', die anders dan de naam doet vermoeden grotendeels geheim is. Politici die deze bedrijfsgevoelige informatie willen inzien, moeten een geheimhoudingsverklaring tekenen. Wie dan nog twijfelt, kan het rapport van technisch bureau Oranjewoud erop naslaan. In opdracht van de provincie Noord-Holland hield Oranjewoud de open begroting tegen het licht. De slotconclusie luidt: 'Inhoudelijk correct en consistent'. Oranjewoud laat daar direct op volgen dat het bouwprogramma in financiële zin 'ruim' is en dat allerlei kostenposten die op de sanering van het terrein betrekking hebben 'onduidelijk' zijn. Maar daarop slaat niemand aan. Behalve ir. Jan Bovenlander dan. In zijn studeerkamer, op een steenworp afstand van het Kruitbos, licht Bovenlander de plannen van Rolf Vissers vastgoedbedrijf door. De resultaten die hij per telefoon, e-mail en de Wet Openbaarheid Bestuur vergaart publiceert hij op zijn website www.muideninfo.nl. Zijn conclusie: de overheden hebben zich zand in de ogen laten strooien. Omdat politici de stukken niet goed lazen of geďntimideerd werden, dreigt er een dichtbebouwde woonwijk aan Muiden te worden vastgeplakt op een locatie die daarvoor naar Europese maatstaven gemeten ongeschikt is. Bovenlander maakte de rekensom die leidde tot 76,5 miljoen euro aan saneringskosten opnieuw en kwam uit op 6, maximaal 15 miljoen euro. De ingenieur deed dat niet op de achterkant van zijn sigarendoos. Hij las gewoon de rapporten nauwkeurig. Oranjewoud toonde aan dat de open begroting wel heel royale slooptarieven rekende: 885 euro per vierkante meter, waar 50 euro reëel is. Explosiegevaar van de schoon opgeleverde gebouwen bestaat niet. Er is maar heel weinig asbest te vinden op het terrein. In de jaren 90 trok Bodemkundig Adviesbureau Edelman na onderzoek de conclusie dat bodemsanering 'niet nodig' is, en al helemaal niet voor 43,5 miljoen euro. Bewijs voor de juistheid van zijn berekeningen vond Bovenlander ten slotte in de jaarstukken over 1996 en '97 van KNSF zélf. Daarin is een reservering voor sanering van het bedrijfsterrein terug te vinden van omgerekend 6 miljoen euro. Een bedrag dat, uitgaande van een ton winst per woning, al met 60 extra huizen is terugverdiend. En winst, daar is het allemaal uiteindelijk om te doen. Bovenlanders berekeningen komen uit op meer dan 100 miljoen euro. Een bedrag waarop ook een planoloog is uitgekomen, die op verzoek van de Muidense PvdA aan het rekenen sloeg. In Muiden loopt vanaf augustus 2003 de spanning op. Maar de kleine gemeenschap zal er niet meer in slagen de regie terug te krijgen. Iedereen buitelt over iedereen in het bewogen jaar 2004. De bevolking spreekt zich in overgrote meerderheid (96 procent) uit tegen grootschalige bouw op het KNSF-terrein, de provincie herinnert het gemeentebestuur hardhandig aan zijn afspraken, de minister antwoordt op Kamervragen dat de bouw onontkoombaar is, in juni treden de wethouders af en in oktober komt een nieuwe coalitie, nu zonder de PvdA, in het zadel. De nieuwe VVD-wethouder Ruimtelijke Ordening, Eric Mackay, biedt de inwoners van Muiden nieuwe hoop. De gemeenteraad heeft in september een vuist gemaakt en eist dat de open begroting van Visser, de analyses van Bovenlander en het rekenwerk van de PvdA worden vergeleken. Mackay neemt daarvoor bureau Capgemini in de arm. Maar dan steekt er een gure wind op. Vlak voor de kerst blijkt de opdracht die Muiden oorspronkelijk aan Capgemini gaf te zijn afgezwakt. De onderzoeksvraag is niet meer of de open begroting 'destijds correct is opgesteld', maar of dat is gedaan 'op basis van redelijke aannames en veronderstellingen en correcte en consistent uitgevoerde berekeningen'. De dader ligt op het kerkhof; de wethouder wijst naar de projectontwikkelaar en die wijst naar het onderzoeksbureau. Vissers KNSF dreigt met juridische stappen tegen de gemeente als het rapport in die vorm naar de raadsleden gaat. Het gemeentebestuur buigt het hoofd. ,,Wij vinden dat risico op dit moment te groot en maken even een pas op de plaats'', schrijft het college aan de gemeenteraad. Er zijn hogere machten aan het werk, verklaart Mackay drie weken later tegenover betrokken plaatsgenoten. ,,De heren van de provincie, VROM, de gemeenten en KNSF hebben afspraken met elkaar gemaakt dat ze er gezamenlijk voor gaan om het plan van KNSF erdoor te drukken. Deze afspraak is veel sterker dan welk argument dan ook.'' Daarom heeft Mackay plan B uit de kast getrokken: hij gaat 'morrelen' aan het aantal van 1700 woningen. Een bescheiden doel, dat begin februari tot resultaat leidt. Muiden en grondeigenaar KNSF zijn het nu eens over 1350 tot 1475 woningen. Waartegen de Muidenaren opnieuw massaal te hoop lopen; nu in de hoop dat de Tweede kamer hen hoort. Naar aanleiding van dit artikel stellen de Tweede kamerleden Co Verdaas (PvdA) en Krista van Velzen (SP) schriftelijke vragen aan de Minister.  terug naar het overzicht 
|
