terug naar het overzicht
terug naar alles over het rapport 'Muiden, parel aan het IJsselmeer'
'Muiden, parel aan het IJsselmeer'
analyse
Voor de fraaie illustraties wordt naar het originele document op CD-ROM verwezen.
Historie van Muiden
9 e en 10 e eeuw:
Het stadje Muiden aan de monding van de Vecht, werd
als eerste in de 9 e eeuw vermeld als vissersnederzetting.
In 953 komt het in handen van het Bisdom Utrecht. De
rivier de vecht maakte vanaf de 10 e eeuw deel uit van
een druk bevaren handelsroute tussen het Duitse achterland
enerzijds en Friesland en het Oostzeegebied anderzijds.
Utrecht was destijds een zeer belangrijke handelsstad
en Muiden ontwikkelde zich als tolplaats.
13 e eeuw:
In de loop van de 13 e eeuw verplaatste de handel zich
steeds meer naar Amsterdam en kreeg Muiden, gelegen
in het omstreden grensgebied tussen het bisdom
Utrecht en het graafschap Holland, veel te lijden van
oorlogsgeweld. Kort na 1280 bouwde graaf Floris V als
leenman van de Utrechtse bisschop op de oostoever
van de Vecht het Muiderslot, op de plaats waarvan men
vermoedt dat Karel de Grote al een versterking had gebouwd.
Na de gewelddadige dood van de graaf kwam
Muiden weer rechtstreeks in Utrechtse handen, om omstreeks
1320 definitief Hollands te worden. Hierna was
de plaats lange tijd voornamelijk van belang als grensvesting
van het gewest Holland. Het handelskarakter
verdween op de achtergrond ten gunste van Amsterdam,
dat centraler en dus veiliger lag binnen het gewest. De
gunstige ligging van Muiden aan de monding van de Vecht
leidde dus niet tot de voorspoedige ontwikkelingen die
men zou verwachten.
Muiden krijgt in de periode 1274-1294 stadsrechten, maar
heeft nog geen versterkingen. Het krijgt vanaf nu een
eigen bestuur, dat door de kleine omvang van de stad
heel anders functioneert dan andere steden. Bestuur en
dagelijkse praktijk lopen heel erg door elkaar. De burgers
houden veel langer veel meer invloed.
De bebouwing ontwikkelde zich oorspronkelijk op beide
oeverwallen en vanaf de 13 e eeuw op de inmiddels aangelegde
rivierdijken. De dijk op de westoever werd bebouwd,
die op de oostoever ontwikkelde zich tot een
kade. Een brug midden in het stadje wordt voor het eerst
genoemd in 1403. In 1494 bevat het stadje 108 haardsteden
wat op een bevolking van 500 à 600 zielen duidt.
16 e eeuw:
Muiden is erg georiënteerd op Amsterdam. Ten eerste
gaat een deel van het vervoer van Amsterdam naar het
zuiden via Muiden. Amsterdam leent Muiden in de loop
der jaren daarom vaak geld om de sluis en de brug te
onderhouden of te herbouwen. Ten tweede is Muiden een
belangrijke grensvesting voor het gewest Holland en dus
van belang voor de veiligheid van Amsterdam. In 1579
wordt opdracht gegeven tot fortificatie van Muiden en
Naarden op kosten van heel Holland. In 1590 worden de
werken in Muiden uitgevoerd. De ommuring bracht de
aanleg van vier stadspoorten met zich mee. De
verdedigingswerken betekenden echter weinig, zij bestonden
uit een aarden wal met een natte gracht en natuurlijk
het kasteel.
Tegen het einde van de 16 de eeuw werd een nieuwe weg
aangelegd, onderdeel van de postroute naar Duitsland
en aansluitend op de brug te Muiden. Men verdiende
veel met tol die men voor een oversteek vroeg, zoveel
zelfs dat de Stad Muiden een hypotheek op de brug kon
nemen om de schuld aan de Staten van Holland te kunnen
aflossen.
Van scheepsbouw in Muiden wordt voor het eerst melding
gemaakt in 1630.
In 1620 telt Muiden zo’n 800 à 900 zielen.
17 e eeuw:
Van groot belang was ook de omstreeks 1640 gegraven
trekvaart tussen Amsterdam en Naarden met het daarnaast
lopende zandpad. Het verbod de Vechtdijken te
doorgraven noodzaakte de reizigers in Muiden over te
stappen; hierdoor ontwikkelde het centrum zich tot pleisterplaats,
met verschillende herbergen en tapperijen in
de omgeving van de brug. De Muidense economie was
dus vooral op de handel en doorvoerrechten gebaseerd.
De aanleg van twee sluisjes aan de zuidzijde van het
stadje maakte in 1663 de directe doorvaart van een trekschuit
via de stadsgrachten alsnog mogelijk in opdracht
van Amsterdam (nodig voor de aanvoer van zand voor
staduitbreiding).
Muiden maakte als Hollandse grensvesting deel uit van
de Nederlandse waterlinie. In 1672 en in 1787 heeft het
land rondom Muiden onder water gestaan ter verdediging
van de stad Amsterdam. Het sluizencomplex bij
de brug kwam, met name ten behoeve van eventuele
inundaties in de Hollandse Waterlinie, in 1674 tot stand.
18 e eeuw
In 1702 werd de kruitfabriek aan de dijk gevestigd. Deze
locatie is nooit meer veranderd. De kruitfabriek was eerder
in Amsterdam gevestigd, maar moest daar na ontploffingen
wijken. In 1744 blijkt een van de eigenaren
reeds de schout van Muiden te zijn. In 1782 telt Muiden
zo’n 1000 inwoners verdeeld over 185 woningen.
19 e eeuw:
In de 19 e eeuw veranderde er weinig in de ruimtelijke
structuur van Muiden. Zo weinig zelfs dat men met de
ruimte binnen de omwalling uiterst zuinig moest omsprin-gen.
Defensie stelde als eis dat men een zekere afstand
uit de vestingwal moest behouden.
De vestingwerken werden na 1850 gemoderniseerd. De
oostzijde van Muiden wordt omgebouwd tot een
fortificatie ten behoeve van de Hollandse waterlinie.
Het land ten oosten van de Vecht wordt tot
inundatiegebied verklaard in geval van oorlog.
Muiden had lang te kampen met verzandingen in de
haven. Daarom heeft het Hoogheemraadschap de haven
op diepte gebracht en strekdammen aangelegd.
De scheepvaart vertoonde daarna een belangrijke stijging.
In 1871 passeerden 12.000 schepen de sluis.
In 1894 trad voor Muiden een grote verandering op.
Er kwam in de vorm van het Merwedekanaal een
betere verbinding tussen Amsterdam en de Rijn tot
stand. De opening hiervan was direct in Muiden te
merken. Het personeel van de zeesluizen werd ingekrompen.
Met het wegvallen van de Vecht als
verkeersader, valt de belangrijkste bron van inkomsten
voor de Muidense bevolking weg. Als gevolg
hiervan zien we bij de plaatselijke industrie een aanzienlijke
expansie. De drie grootse industrieën en werkgevers
waren: springstoffenfabriek, de scheepswerven en
de zoutziederij.
20 e eeuw:
Omstreeks 1920 komt de afsluitdijk gereed. De
waterkering van Muiden verliest hierdoor een deel van
zijn functie. Omstreeks 1930 verdween het doorgaand
verkeer uit het centrum door de aanleg van een
verkeersweg met een nieuwe Vechtbrug aan de zuidzijde.
Muiden was tot 1930 een werkgemeente. Pas met de
verbetering van de vervoersmiddelen werd Muiden een
zeer aantrekkelijke forensenstad. Dat blijkt ook uit het
inwonerstal dat in 1900, samen met de bevolking van
Muiderberg, 200 bedroeg en nu 3500 inwoners telt.
Op 10 mei 1940, bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog,
werden alle landerijen ten oosten van de Vecht
geïnundeerd. Juist toen men de vesting wilde ontruimen
werd er gecapituleerd. In 1996 komt de Hollandse waterlinie
op de UNESCO wereld monumentenlijst. In Muiden
vallen de vesting en de Westbatterij hieronder. De wallen,
de gebouwen maar ook het open landschap achter
de wallen behoren vanaf nu tot monument.
Op 17 januari 1947 ontploft de Springstoffenfabriek.
Muiden is zwaar beschadigd en er zijn drie doden. De
gemeenteraad slaagt erin om bij defensie een bevredigende
financiële afwikkeling van de schade voor elkaar
te krijgen. Na 1960 is nog vier keer een incident opgetreden
met de springstoffenfabriek, waarvan twee keer ernstig.
In 1972 springen bij een ontploffing zelf de ramen
tot in Weesp.
Op 1 mei 1953 wordt de jachthaven van de koninklijke
(KNZ&RV) geopend. Muiden is blij met de komst van
deze nieuwe jachthaven, zij zorgt voor een verfraaiing
van het stadsbeeld.
Belangrijke bouwwerken uit Muiden:
Muiderslot:
Het slot is in de loop der jaren vooral in gebruik als kruitopslag,
als gevangenis en als standplaats van manschappen.
Toen Domienen het in 1824 van Defensie kreeg
was het een bouwval en zij besloten dan ook tot verkoop
voor afbraak. Op de valreep heeft men dit uiteindelijk
kunnen voorkomen.
Westbatterij:
In oorsprong dateert dit bouwwerk uit 1799 en is in 1852
voorzien van een torenfort. Dit fort is een omgracht bakstenen
gebouw op ovale plattegrond. Het fort heeft ook
nog andere gedaantes gekend dan de huidige situatie.
Zo is het gebouwd als onomringd fort en was het een
verdieping hoger dan nu. Nadat het gebouwd was, was
de explosiekracht van munitie zo toegenomen, dat het
niet meer sterk genoeg was. Het is toen in de huidige
toestand gebracht. Het platte dak, bedoeld als platform
voor geschut, ligt in deze fase op gelijke hoogte met de
kruin van de dijk. In de derde fase was het fort helemaal
ingestort in het zand, er was niets meer van het fort te
zien.
Vestingwallen:
Muiden is in 1590 voorzien van een aarden wal met een
natte gracht. Rond 1850 is de wal aan de oostzijde van
Muiden omgebouwd tot een fortificatie van de Hollandse
Waterlinie. De westelijke stadswallen zijn in 1923 door
Defensie vrijgegeven en vervolgens bebouwd.
Vechtsluizen met Sluisbrug:
De oorspronkelijke Muidersluis stamt uit 1672. De bedoeling
was dat de ondergelopen polders niet meer leegliepen
via de Vecht als het eb was op de Zuiderzee.
De sluis was op een geven moment zover vervallen dat
hij in de periode 1809-1812 helemaal gerenoveerd moest
worden. De doorvaart kwam door de reparatie tijdelijk
lam te liggen. Dit ging gepaard met een zeer sterke terugslag
van de scheepwerven in Muiden. Met de bouw
van de nieuwe sluis verdween de brug, waaruit men zoveel
jaren tolgeld verkregen had.
Scheepswerven:
Kort na 1840 vestigde de familie Schouten zich in
Muiden. Zij kochten in de daarop volgende periode circa
zes slecht lopende werven op. In 1892 beslaat de werf
het hele terrein van de zeesluizen tot aan de "Kijk-uit-poort",
aan het begin van de Zeedijk. De terreinen waarop
de werven van N.V. Schouten liggen zijn dus al zeer
lang scheepwerf (hellinggronden).
Omgeving
Muiden is een klein stadje van ongeveer 3500 inwoners.
Het is zeer centraal gelegen in Nederland (in de driehoek
Amsterdam, Utrecht en Almere). Ondanks deze situatie
heeft het een karakter van een dorp in een groene omgeving.
Dit maakt de plaats uniek voor zowel wonen als
recreatie. Muiden wordt direct ontsloten door de snelweg
A1.
Stedelijke ontwikkelingen komen steeds dichterbij, niet
vanuit het achterland maar uit het noorden vanuit Am-sterdam
(IJburg) en vanuit Almere (Almere Poort en
Almere Pampus). Hierdoor wordt de sfeer van Muiden
enerzijds bedreigd, doordat het landelijke karakter verstoord
kan worden, anderzijds kan Muiden profiteren van
een groter stroom toeristen.
Muiden is een onderdeel van de historische Stelling van
Amsterdam. Het Muiderslot en de oostelijke vestingwerken
zijn goed geconserveerd en momenteel een beschermd
stadsgezicht. Vanaf deze wallen en het slot
heeft men een wijds uitzicht over een agrarisch landschap
en over het IJmeer.
Ten westen van Muiden is een groot terrein te vinden van
87,4 hectare, waarop het bedrijf Muiden Chemie gevestigd
is. Als gevolg van ontploffingsgevaar, is deze zijde
van Muiden vrijwel onbewoonbaar. De omgeving heeft een
groen karakter.
Direct ten zuiden van het stadshart bevindt zich de snelweg
A1, die de ring van Amsterdam ontsluit in de richting
van Almere en Hilversum. Deze drukke verkeersader legt
een zware druk op het stadje. Enerzijds hebben file-problemen
geleid tot sluipverkeer door het centrum van
Muiden, anderzijds geeft de autoweg geluidsoverlast en
een fysieke barierre om het stadje uit te breiden langs de
Vecht.
Aan de noordzijde grenst Muiden aan het IJmeer. Dit
heeft ervoor gezorgd dat watersport centraal is komen
te staan in Muiden. Vanuit de Vecht komt een stroom
van motorvaartuigen en vanuit het IJmeer zeil-vaartuigen.
Vanaf het Muiderslot vertrekt een veerboot
naar het fort op het eiland Pampus.
Muiden moet inspelen op de ontwikkelingen in Amsterdam en Almere. Hierin heeft Muiden het unieke karakter om zich exclusief te kunnen ontwikkelen. Daarom moet een structuurplan nauwkeurig de toekomstige ontwikkelingen vastleggen om het karakter van Muiden te beschermen en uiteindelijk te kunnen verrijken.
Waterstructuren
Het water is een sterk structurerend element binnen
de bebouwing van de oude stadskern. Duidelijk
zijn de overblijfselen van de verdedigingswerken uit
de 16 e eeuw. Centraal is de rivier de Vecht. Hieromheen
is het stadje gebouwd. Midden in het centrum
liggen de sluizen, die het waterpeil tussen de Vecht
en het IJmeer onder controle houden. Verder zijn er
nog 2 sluizen te vinden die het waterpeil tussen de
Vecht en de trekvaarten reguleren.
De oude vestingswerken ten oosten van het centrum zijn nog geheel intact gehouden, terwijl ten
westen een deel van de waterstructuur gedempt
is om plaats te maken voor een woonwijk.
De wateren, die oorspronkelijk tot de vestingwerken
behoorden, dienen nu als dragers voor
de groenzones en zorgen voor een scheiding tussen
oude en nieuwe bebouwing. De oorspronkelijke
omwalling is niet alleen van historisch maar
ook van landschappelijk belang.
Infrastructuur
De bereikbaarheid vanaf de landelijke
verkeersader A1 is zeer goed, doordat er
relatief veel afritten zijn rondom Muiden. File
op diezelfde snelweg leidt in spitsuren tot
een hinderlijk sluipverkeer midden door het
centrum.
Een centrale hoofdweg is duidelijk te onderscheiden
in het verkeersplan. Deze
loopt parallel aan de A1. Vanaf deze hoofdweg
kunnen de woonwijken en de
veschillende delen van het centrum bereikt
worden, door middel van zijwegen, die
haaks op de hoofdweg liggen. De meeste
wegen zijn echter zeer smal en laten alleen
eenrichtingsverkeer toe.
Vooral aan de westkant van de Vecht leidt
dit tot problemen. Hier bevindt zicht namelijk
een concentratie van activiteiten ten
behoeve van de watersport. De smalle toegang
leidt tot irritaties tijdens de drukke
zomerperiodes.
Het gebied van Muiden Chemie is ontsloten
vanaf de hoofdader van Muiden. De
enige weg naar het terrein begint in het
centrum en loopt tussen de trekvaart en
de noordwestelijke woonwijk. Gezien de
aard en omvang van het transport is dit een
vreemde en eigenlijk niet wenselijke situatie.
Bezoekers van Muiden worden geacht te
parkeren langs de noordzijde van de A1.
De parkeerplaatsen langs de snelweg zijn
op loopafstand van het centrum. De ligging
van de parkeerplaatsen is echter weinig
strategisch. Men kan er gratis parkeren,
maar er is geen bewaking. Dit laatste leidt
in de praktijk vaak tot problemen.
Parkeren voor de KNZ&RV vindt plaats op
de zuidkant van het terrein van deze vere-niging.
De parkeercapaciteit is te klein en
de toegangswegen zijn niet berekend op
druk verkeer.
Ligplaatsenproblematiek
Waterverkeer
De haven van Muiden wordt overbelast door de
schepen van de Chartervloot en de grote stroom
jachten.
Boten liggen soms “vier dik” tegen de kant, hierdoor
ontstaat er op sommige momenten chaos bij
het vertrekken en het manoeuvreren door de haven.
Vooral het keren van de charterboten levert
de nodige problemen op. De toename van de lengte
van de charterschepen leidt tot onwenselijke
verkeersgangen in de huidige haven. Een goed
beheer hiervoor is overigens een cruciaal element
wat hier ontbreekt.
KNZ&RV
De vereniging wil graag haar ligplaatsen uitbreiden
met tussen de 60 en 100 ligplaatsen, hiervoor is
geen ruimte binnen de bestaande haven.
Gemotoriseerde pleziervaart
Plezierjachten vanuit de Vecht die moeten wachten
om de sluizen te kunnen passeren, hebben
hiervoor te weinig ligplaatsen ten zuiden van de
sluizen. Dit geld ook voor ‘Vechtpassanten die willen
overnachten aan de zuidzijde van de sluis.
Pampus
Een vertrekpunt van een veerdienst naar Pampus
is alleen toegankeijk vanaf het terrein van het
Muiderslot, een centraal punt in de haven van
Muiden moet als vertrekpunt kunnen dienen.
Passanten
Het aantal liplaatsen voor passanten is te klein en
het is onduidelijk waar passanten kunnen / mogen
afmeren. De passanten moeten dicht bij het cen-trum
komen te liggen, hiervoor is op dit moment te
weinig ruimte. Men dient hier tevens rekening te
houden met sanitaire voorzieningen (etc).
Stichting
Er bestaat een behoefte om zowel het aantal vaste
ligplaatsen voor bewoners in Muiden als ligplaat-sen
voor externen uit te breiden. Belangrijk is ook
dat het parkeerbeleid in de gemeente gewijzigd is
waarbij er nu voor de stichting ver van de haven
geparkeerd moet worden.
Infrastructurele problematiek
Parkeerproblemen
De parkeerplaats van de KNZ&RV zou uitgebreid
moeten worden.
De parkeermogelijkheid voor bezoekers van het
Muiderslot (en bezoekers van andere gelegenheden
in Muiden) is niet beveiligd en heeft een niet
strategische ligging.
De stichtingshaven heeft een vervelend parkeerprobleem
zoals reeds eerder genoemd.
Toegankelijkheid
De ontsluiting van de westoever van de Vecht moet
verbeterd worden en mag niet meer de Zeestraat
of de Westzeedijk als hoofdontsluiting hebben.
Congestie
Er komt te veel verkeer over de sluis als gevolg
van sluipverkeer vanaf de A1 en vanuit Muiderberg.
Transport van en naar het terrein van Muiden Chemie
door het centrum van Muiden is een volstrekt
vreemde en onwenselijke zaak. Hier komt nog bij
dat de wegen eigenlijk niet berekend zijn op de
lange vrachtwagens.
Aandachtspunten
De gehele haven verspreid door Muiden
Omdat watersport een grote invloed heeft op het leven in
Muiden is het voor veel partijen van belang dat de haven
op een goede manier ingericht wordt. Het is gebleken dat
er behoefte bestaat aan uitbreiding van zowel vaste ligplaatsen
als voor passanten. Een grondige herinrichting
en uitbreiding van de haven is noodzakelijk.
Infrastructuur en parkeerbeleid
Met name een overbelasting van de centrale hoofdweg in
Muiden zorgt voor ergernis en onveiligheid. De stedelijke
structuur laat het niet toe om deze wegen zelf aan te pak-ken.
Een nieuwe strategie om verkeer om het centrum te
leiden moet worden voorgesteld.
Een tekort aan parkeerplaatsen moet worden aangevuld
en toegang hiertoe moet zo worden gerealiseerd dat het
verkeer het historisch centrum kan mijden zodat verdere
belasting van het huidige wegennet wordt voorkomen.
De voormalige Van Schouten werf
De voormalige Van Schouten werf (het terrein van Van der
Vliet) is door zijn gunstige ligging in het centrum van Muiden
een belangrijk aandachtspunt. De gemeente Muiden is van
plan om van dit gebied een openbaar gebied te maken met
passantenligplaatsen en veel groen.
De vestingwal aan de oostkant van Muiden
Deze wal is in 1996 geplaatst op de monumentenlijst van
Unesco en wordt onaantastbaar geacht.
Het weiland ten oosten van het Muiderslot
Dit gebied is op het bestemmingsplan aangeduid als
‘agrarisch gebied met natuurwetenschappelijke en landschappelijke waarden’. Tevens ligt het hele gebied in de
zichtlijnen van het Muiderslot. Derhalve is het onwenselijk
om hier bebouwing te plaatsen.
De Westbatterij
Deze fortificatie is momenteel in gebruik door de plaatselijke
padvinderij. Vanuit de IJsselmeerzijde is deze
fortificatie vrijwel niet te zien omdat de dijk eromheen
vrij hoog is. Restauratie en verlaging van de dijk zou
hiervan een landmark kunnen maken! De KNZRV heeft
interesse om deze fortificatie te gebruiken als hun clubhuis.
Het weiland ten westen van de Westbatterij
Dit is de primaire locatie voor uitbreiding van Muiden.
Gelet moet worden op de knelpunten Muiden Chemie,
voetbalvereniging en de volkstuinen. De ontsluiting van
dit gebied moet goed onderzocht worden.
Muiden Chemie
Het is onduidelijk wat er precies op het terrein van Muiden
Chemie gebeurd. Wel is duidelijk dat er wel degelijk een
gevaar voor directe omwonenden bestaat. In de huidige
maatschappij moet men zich ervan bewust worden
dat dit een volstrekt onaanvaardbare situatie is. De
transporten van en naar Muiden Chemie vinden plaats
door Muiden zelf. Dit is gezien de aard van het transport (gevaarlijke stoffen) niet gewenst. Een overweging
tot het veranderen van de huidige bestemming is
dan ook een wenselijke zaak.
De mogelijkheid tot bouwen in het IJmeer
In een gesprek met de Bestuurlijke en Juridische Dienst
is duidelijk geworden dat de provincie en het Rijk niet
positief staan tegenover het buitendijks bouwen van
woningen, want volgens de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening
en de Integrale Visie IJsselmeergebied is dit
niet mogelijk. Wel zou een jachthaven mogelijk zijn,
waarbij gelet moet worden op de toegestane uitbreiding
van het aantal ligplaatsen.
DWR (Dienst Waterbeheer en Riolering)
Voor de DWR is het van belang dat de veiligheid van de
waterkerende elementen niet verminderd wordt. Zo mag
er niet op de sluis gebouwd worden en is bouwen op de
dijk alleen mogelijk als aangetoond is dat de veiligheid
niet achteruit gaat en de mogelijkheid tot ophoging blijft.
De DWR beveelt ten zeerste aan om bij het bebouwen
van een polder een zelfregulerende waterhuishouding
aan te leggen zodat er geen water uit nabijgelegen polders
onttrokken moet worden tijdens de zomers.
Natuurbescherming
In het kustwater en op de dijk leeft de ringslang. In
samenwerking met het natuurontwikkelingsfonds
IJmeer moet gezocht worden naar een oplossing
waarin de leefomgeving van deze ringslang niet achteruit
gaat.
De verstedelijking rondom de grote steden in Nederland neemt steeds grotere vormen aan. Terwijl IJburg en Almere-Poort / Almere-Pampus oprukken ligt het stadje Muiden in een unieke
omgeving met een groen en rustiek karakter tussen deze verstedelijking. Naast de eigen economie van het stadje zijn de voornaamste inkomstenbronnen het toerisme naar het historische
Muiderslot en de watersporters die in de zomer Muiden aandoen. Muiden moet inspelen op de ontwikkelingen die plaatsvinden in de omgeving. Een nauwkeurig geformuleerde toekomst-visie
is noodzakelijk om de ontwikkeling te stimuleren zonder deze unieke identiteit aan te tasten. Een visie is echt op de eerste plaats van belang om de huidge problematiek aan te pakken, zodat een optimaal woon- en leefklimaat in Muiden kan blijven bestaan.
terug naar alles over het rapport 'Muiden, parel aan het IJsselmeer'
terug naar het overzicht
U kunt uw bijdrage zenden of opmerkingen kwijt door op de onderstaande envelop te klikken
U belandt dan op ons reactie formulier:
