In principe is alle overheidsinformatie openbaar.

In artikel 10 van de WOB staan de meest gangbare uitzonderingen bij elkaar. Het gaat daarbij het om twee soorten. In het eerste lid zijn de absolute uitzonderingsgronden te vinden, in het tweede lid de relatieve. 

Absoluut: Is een van de vier absolute gronden van toepassing is, dan kunt u geen beroep doen op de WOB.  De absolute gronden:
Het verstrekken van informatie ingevolge deze wet blijft achterwege voor zover dit:

• a. eenheid van de Kroon in gevaar zou kunnen brengen;
• b. de veiligheid van de Staat zou kunnen schaden;
• c. bedrijfs- en fabricagegegevens betreft die door natuurlijke personen of rechtspersonen vertrouwelijk aan de overheid zijn medegedeeld;
• d. persoonsgegevens betreft als bedoeld in paragraaf 2 van hoofdstuk 2 van de Wet bescherming persoonsgegevens, tenzij de verstrekking duidelijk geen inbreuk op de persoonlijke levenssfeer maakt.

Relatief: Bij de relatieve gronden, wordt een afweging gemaakt tussen het algemene belang van openbaarheid en de door de uitzonderingsgronden te beschermen belangen. 

De relatieve gronden:
Het verstrekken van informatie ingevolge deze wet blijft eveneens achterwege voor zover het belang daarvan niet opweegt tegen de volgende belangen:

• a. de betrekkingen van Nederland met andere staten en met internationale organisaties;
• b. de economische of financiële belangen van de Staat, de andere publiekrechtelijke lichamen of de in artikel 1a, eerste lid onder c en d, en het tweede lid bedoelde bestuursorganen;
• c. opsporing en vervolging van strafbare feiten;
• d. inspectie, controle en toezicht door overheidsorganen;
• e. de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer;
• f. het belang dat geadresseerde erbij heeft als eerste kennis te kunnen nemen van de informatie;
• g. het voorkomen van onevenredige bevoordeling of benadeling van bij de aangelegenheid betrokken natuurlijke personen of rechtspersonen dan wel derden.

Het tweede lid, aanhef en onder b, is van toepassing op het verstrekken van milieu-informatie voor zover deze handelingen betreft met een vertrouwelijk karakter.

Het tweede lid, aanhef onder g, is niet van toepassing op het verstrekken van milieu-informatie. Het verstrekken van deze informatie ingevolge deze wet kan achterwege blijven voor zover het gegevens betreft waarvan openbaarmaking aantasting van het milieu waarschijnlijker kan maken.

Let op:
Overheden gebruiken de uitzonderingsgronden graag. Wanneer uw verzoek afgewezen wordt, check ze dan op de volgende twee punten:

• Het simpelweg overtikken van de wettekst mag niet. Een weigeringsbesluit moet worden onderbouwd. 
• De overheid kan niet zo maar ongecontroleerd haar gang gaan. Als de zaak later bij de rechter belandt, krijgt die –onder geheimhouding– de stukken waar het om draait. Dan is er dus in ieder geval iemand buiten de overheid met toegang tot de informatie.

Nog twee uitzonderingen:
Artikel 11 van de WOB bepaalt dat bij een verzoek om informatie uit documenten opgesteld voor intern beraad, geen informatie wordt verstrekt over daarin opgenomen persoonlijke beleidsopvattingen. Het artikel was ooit bedoeld om te voorkomen dat ambtenaren in publieke discussies zouden belanden, maar is inmiddels behoorlijk opgerekt. Ook de persoonlijke opvattingen van bijvoorbeeld ministers en externe adviseurs mogen op deze manier buiten de openbaarheid worden gehouden.

En dan de laatste uitzondering. De WOB wijkt ook voor een bijzondere wettelijke openbaarmakingsregeling, zoals: de Wet politieregisters, Wet bescherming persoonsgegevens of wetgeving met betrekking tot het milieu.
(Bovenstaande is samengesteld uit cursusmateriaal van journalist/docent Arthur Maandag)

Nuttige wenken
Door gebruik van de WOB is door journalisten veel bereikt. Toch heeft deze wet ook een nadeel. Hij is heel tijdsintensief. Tijd, waarvan een journalist altijd te kort heeft. Gelukkig zijn er in de WOB-procedure allerlei binnendoor-weggetjes te volgen, en zijn er vele nuttige wenken om in ieder geval geen tijd te verspillen. 

• Aan een WOB-verzoek zijn geen formele eisen gesteld. Het mag mondeling, maar het is verstandig iets op papier of in een tekstbestand te zetten. Mochten er later problemen ontstaan, heeft u iets als bewijs.
• De Nederlandse WOB is gebaseerd op een informatiestelsel. Dat houdt in dat u niet hoeft te aan te geven in welk document zich de informatie bevindt. U kunt volstaan met het noemen van de bestuurlijke aangelegenheid of het onderwerp waar u informatie over wenst. U hoeft geen reden op te geven waarom u de informatie wilt hebben, daar heeft de overheid niets mee te maken.
• Bij uw WOB-verzoek is het aan te raden om zo veel mogelijk wat met uw onderwerp te maken heeft op te vragen. De term 'alles' is daar vaak niet geschikt voor. Combineer 'alles' met een open opsomming, bijvoorbeeld. Maar niet limitatief. Gebruik dus niet: 'namelijk' of 'te weten', maar 'onder andere' of 'bijvoorbeeld'. Eindig de opsomming met  'ander materiaal in het kader van dit onderwerp'. Dat is belangrijk omdat de inhoud van een WOB-verzoek nooit aangevuld maar wel ingevuld mag worden.
• U kunt bij een WOB-verzoek vragen om een kopie of inzage. Een kopie is vaak het makkelijkst, maar kan wel in de kosten lopen. Rijksoverheid mag 0,34 eurocent per A4 vragen, andere overheden volgen dit voorbeeld vaak, maar mògen zelf hun prijs bepalen. Voor het verstrekken van digitale informatie is vooralsnog geen vaste prijs vastgesteld.
• Neem de tijd om een brief te schrijven. Het hoeft niet te ingewikkeld (zie opzetje onder 'Verzoek indienen') maar wees wel secuur, en rammel niet in een plotselinge golf van enthousiasme een verzoek uit uw pc. Wanneer u er even echt voor gaat zitten, bespaart u zichzelf op een later tijdstip veel ergernissen.
• Zowel de overheid als uzelf moet zich houden aan de voorgeschreven tijd die staat voor een reactie. Aangezien de WOB-procedure nogal wat tijd kost, en journalisten vaak nog met 20 andere zaken bezig zijn, is het raadzaam om in uw agenda te noteren wanneer bepaalde termijnen verstrijken.
• Het kan zijn dat uw WOB-verzoek slechts ten dele lukt. U krijgt niet alle opgevraagde informatie, of er is informatie geblankt. Indien u niet tevreden bent met wat u gekregen heeft, kunt u voor de overige informatie dezelfde procedure volgen, als wanneer uw verzoek geheel zou zijn afgewezen. (zie optie 3) in het schema bij 'Verzoek indienen')
• Wanneer u bij uw WOB-verzoek of bezwaarschrift anticipeert op de weigeringsgronden waarop de overheid / rechtbank zich zou kunnen beroepen, laat u zien dat u weet waar u het over heeft. Voor de juiste motivatie kunt u zoeken in ons hoofdstuk 'Uitzonderingen' of 'Jurisprudentie'. Op deze manier heeft uw verzoek een grote kans van slagen.
• Marieke Monden vertelt in een interview dat het lang niet altijd nodig is om ook daadwerkelijk een gerechtelijke procedure te starten. "Ik heb ervaren dat ermee dreigen meestal genoeg is, en dat instanties dan alsnog met documenten over de brug komen".
• Tot en met de hoorzitting is de WOB-procedure gratis. Wanneer u besluit uw gang naar de rechtbank te maken, houdt er rekening mee dat u griffierechten moet gaan betalen. Griffierecht bij de rechtbank bedraagt 109 euro voor particulieren en 218 euro voor rechtspersonen. In geval van eventueel hoger beroep, bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, liggen deze bedragen op 165 en 327 euro.
• Wanneer u de procedure start, en u hebt haast, kunt u een versnelde behandeling aanvragen. Het beste is feitelijk om dit standaard te doen. U sluit eenvoudigweg uw gemotiveerde bezwaarschrift af met: "Wilt u deze zaak, gezien het actualiteitsbelang, versneld behandelen. Ik beroep mij hierbij op 8:52 AWB"
• Wanneer u ongelooflijke haast heeft, en zeker bent dat u een heel sterke zaak heeft, kunt u ook een voorlopige voorziening aanvragen. In een soort kort geding kan de rechter u dan - in afwachting van de uitspraak in de bodemprocedure - alvast beschikking krijgen tot de gevraagde informatie. U kunt alleen een voorlopige voorziening aanvragen, als u ook een bodemprocedure gestart bent. Een voorlopige voorziening vraagt u aan door een verzoek aan de president van de rechtbank te richten onder vermelding van "ex. art. 8.81 AWB". 
• Bij uw hoger beroep kunt u niet langer een voorlopige voorziening aanvragen, maar u kunt wel weer verzoeken om een versnelde behandeling. Dit keer onder vermelding van: "Wilt u deze zaak, gezien het actualiteitsbelang, versneld behandelen. Ik beroep mij hierbij op 8:52 AWB en op art. 36 Wet op de Raad van State."
• In de praktijk kunt u wanneer uw hoger beroep is afgewezen, in sommige gevallen nog doorprocederen bij het Europese Hof. Dat kan alleen wanneer u vindt dat de uitspraak van het hoger beroep in strijd is met EVRM. Eerlijkheidshalve moeten we toevoegen dat uw zaak niet veel kans meer maakt. U kunt zich beter van te voren afvragen of het de moeite, tijd en inspanning waard is.
• Vaak zult u van collega's horen dat het niet goed is om de WOB te gebruiken. U zou daarmee het contact met de gemeente schaden. Arthur Maandag reageert in een interview: "Deze stelling is echt belachelijk. Hiermee ga je er namelijk vanuit dat het normaal is dat de overheid zich niet aan de wet houdt. Mijn advies luidt: gebruiken die wet!"

 

Verzoek indienen
Wanneer u besloten heeft een WOB-verzoek in te dienen, zien de daaropvolgende stappen er zo uit.  Men neme pen en papier, of neme plaats achter de computer.
Een standaard WOB-verzoek ziet er zo uit:

"Geachte…
Hierbij verzoek ik om inzage in… 
Bestuurlijke aangelegenheid is:…  
Voor zover nodig beroep ik mij op de WOB. "

Vervolgens stuurt u het in naar de betreffende overheidsinstantie. Daarna zijn er verschillende mogelijkheden, hieronder opgenomen in een schema.

1)  U krijgt antwoord binnen de wettelijk verplichte twee weken, of de overheidsinstantie vraagt gemotiveerd om twee weken uitstel. En u krijgt daarna uw antwoord. 

• Afgewezen? Ga naar 3)
• Uw verzoek wordt toegewezen.

2) Er gebeurt niets meer.  Wettelijk gezien heeft u als de overheid binnen twee weken niets laat weten al het recht om nu al een 'procedure wegens fictieve weigering' te starten. Het is echter aan te raden om eerst te bellen en alsnog een datum af te spreken, want zo'n procedure kost veel tijd.

• U ziet nog altijd niets verschijnen. Doordat de tijdslimiet verstreken is, heeft u het recht aan te nemen dat er sprake is van een afwijzende beslissing (fictieve weigering). Ga naar 3) 
• Uw verzoek wordt toegewezen. 

3) U krijgt antwoord, maar het verzoek is (ten dele) afgewezen. U hebt zes weken om een gemotiveerd bezwaarschrift in te dienen bij de overheidsinstantie waar u ook uw WOB-verzoek heeft ingediend Er volgt nu een hoorzitting bij de instantie, waarbij uw verzoek opnieuw bekeken wordt. Vervolgens dient er een beslissing op het bezwaarschrift te worden genomen.

• Toegewezen  
• (Ten dele) afgewezen. Nu hebt  u zes weken om een een gemotiveerd bezwaarschrift, samen met de afwijzing van de overheidsinstantie indienen bij de sector bestuursrecht van de plaatselijke rechtbank om een bodemprocedure te starten. Hieruit volgt een zitting, met een uiteindelijk positieve of negatieve uitspraak. Deze procedures duren heel lang. Daarom is aan te raden een versnelde behandeling of bij heel sterke zaken een voorlopige voorziening aan te vragen.
  • Toegewezen  
  • Weer (ten dele) afgewezen. Nu kunt u in hoger beroep gaan bij de afdeling bestuursrecht van de Raad van State. En ook hier is weer een versnelde behandeling aan te vragen.
    • Toegewezen  
    • Weer (ten dele) afgewezen. De laatste stap die u kunt zetten is naar het Europese hof. Dat kan alleen wanneer u de uitspraak in strijd vindt met het EVRM. Toegewezen U vindt alle -tips samen onder 'Nuttige wenken'. Afgewezen. Deze keer is 'nee', dus echt 'nee'.